Czy skłonność do uzależnień może mieć podłoże genetyczne?

Wiele osób ze skłonnością do uzależnień zastanawia się nad tym, czy ich przypadłość może mieć podłoże genetyczne. Pytanie o genezę uzależnień jest niezwykle istotne, dlatego od lat badaniem zależności pomiędzy genetyką a tendencją do rozwoju uzależnień jest przedmiotem badań wielu naukowców na całym świecie. Przełomowe badania z połowy XX wieku uświadomiły nam potężny wpływ genów na nasze życie. Odkryto wtedy, że materiał genetyczny, który znajduje się w komórkach naszego organizmu pełni funkcję wzorca białek i w ten sposób kieruje naszymi procesami życiowymi. W ostatnich latach wykazano, iż uzależnienia oprócz podłoża środowiskowego mogą mieć także przyczynę tkwiącą właśnie w naszych genach.

Jakie geny mogą mieć wpływ na rozwój uzależnień?

Badania przeprowadzane przez grupę naukowców na Uniwersytecie w Oklahomie wykazały, że jedną z przyczyn występowania skłonności do uzależnień u części osób jest gen COMT. Jednym z jego zadań jest wydzielanie dopaminy, która jest zaliczana do grupy tzw. hormonów szczęścia. To właśnie ona odpowiada za tak przyjemne stany jak np.: pojawianie się euforii u osób zakochanych, zwiększenie poziomu energii życiowej czy uczucie zachwytu, które pojawia się w trakcie jedzenia różnych pokarmów. Dopamina odpowiada także za miłe odczucia towarzyszące konsumpcji alkoholu lub przyjmowaniu narkotyków, a także wpływa pozytywnie na naszą zdolność radzenia sobie z bólem i strachem, dlatego jest często stosowana jako lek w stanach depresyjnych i traumach.

Badania te wykazują, że jednym z czynników odpowiedzialnych za występowanie u niektórych osób skłonności do uzależnień jest mutacja opisanego wyżej genu. Jest ona bezpośrednio związana z dużą dawką stresu, na który jest wystawiona dana osoba w dzieciństwie. Osoby, u których występuje owa mutacja genu COMT znoszą sytuacje stresowe znacznie gorzej niż inni ludzie, co przekłada się bezpośrednio na wyższą skłonność do picia alkoholu lub zażywania narkotyków nawet przed 15 rokiem życia. Według badaczy gen ten nie jest sam w sobie przyczyną rozwoju uzależnień, ale powoduje raczej o wiele większą wrażliwość na środowisko oraz okoliczności, które mogą w sposób bezpośredni wywołać nałóg. 

Wiele innych badań prowadzonych w różnych krajach wykazuje, że za ryzyko uzależnień odpowiedzialne są również geny wpływające na aktywność neuroprzekaźników serotoniny i GABA, czyli kwasu gamma-aminomasłowego. Jednak tak samo jak w przypadku mutacji genu COMT relacja pomiędzy genami tych neuroprzekaźników i skłonnością do uzależnień nie jest jednoznaczna i w dużej mierze uzależniona jest od czynników środowiskowych oraz indywidualnej reakcji na stres. Osoby, które mają zaburzenia w obrocie serotoniny w mózgu, gdyż produkują jej za mało, mają skłonność do zachowań impulsywnych. Odczuwają także potrzebę natychmiastowej nagrody, dlatego często wykazują większą skłonność do nadużywania substancji psychoaktywnych. W wyniku rozwoju tych uzależnień potrzebują pomocy udzielanej w specjalistycznych ośrodkach odwykowych.

Co ma największy wpływ na rozwój uzależnienia od substancji psychoaktywnych?

Osoby, u których występuje opisana przez nas wyżej mutacja genu COMT lub występują u nich zaburzenia w obrocie serotoniny w mózgu, a dodatkowo są wystawione na sytuacje wywołujące silny stres oraz mają rozwiniętą ponadprzeciętną wrażliwość na okoliczności i środowisko, mają znacznie większe szanse popaść w nałóg. Największym czynnikiem ryzyka jest młody wiek pierwszego kontaktu z używkami. Jeżeli dojdzie do niego poniżej 15. roku życia, prawdopodobieństwo późniejszego rozwoju uzależnienia od substancji psychoaktywnych znacznie wzrasta.

Czynniki dziedziczne współdziałają z wpływem środowiska, co wpływa na rozwój choroby, jaką jest uzależnienie. Same geny nie powodują uzależnienia, jednak ich występowanie u niektórych osób i interakcja z otoczeniem może predestynować je do większej skłonności do uzależnień. Z tego powodu alkoholizm czy narkomania jest uważana za chorobę o złożonym podłożu genetycznym.